سرقت ادبی یا دزدی علمی یا دستبرد فکری به معنای استفاده از خلاقیت ادبی، هنری یا پژوهشی شخص دیگر یا بخشی از آن به نام خود است. واژه انگلیسی معادل با آن plagiarism (pleɪdʒərɪzəm) یا پلِیجِریزِم است. این نوع سرقت ممکن است در حوزه‌های ادبی، هنری و علمی انجام شد.
از جمله اولین بررسی‌هایی که روی مقاله شما پیش از چاپ در مجلات و ژورنال‌ها انجام می‌شود بررسی سرقت ادبی است. بدیهی است که در صورت مشابهت زیاد اثر شما با آثار پیشین، مقاله شما رد و عواقب بعدی نیز ممکن است برای شما به همراه داشته باشد.
اهمیت پلاجریسم
پلاجریسم نوعی خیانت علیم به شمار می‌آید. وقتی دانشجویی مقاله‌ای را به کلاس خود ارائه کرده یا آن را به یک ژورنال ارسال می‌کند، انتظار می‌رود که این اثر متعلق به خود او باشد.
اگر اندیشه‌ای را بدون اشاره به مبدأ آن استفاده کرده، یا متنی را بدون ارجاع‌دهی صحیح کپی پیست کنیم، در حقیقت از اعتبار کار انجام شده توسط دیگری سوء استفاده کرده‌ایم. حتی اگر این کار غیرعامدانه انجام شود.
البته این بدان معنا نیست که نمی‌توان از اندیشه‌ها و کارهای دیگر در مقاله علمی خود استفاده کنیم. بلکه لازم لازم است که افکار و اندیشه‌های خود را از افکار دیگران متمایز کنیم.
موارد سرقت ادبی
سرقت مستقیم
یا کپی پیست کردن به معنای استفاده بخشی از نوشته بدون رفرنس دهی است. اگر قصد دارید عبارت یا جمله‌ای را کلمه به کلمه در مقاله خود استفاده کنید، باید نحوه رفرنس دهی را یاد بگیرید.
سرقت موزائیکی
کپی کردن و چسباندن بخش‌های مختلفی از متن تا یک اثر موزائیکی یا چهل‌تکه از اثر نویسنده اصلی ایجاد شود. اگرچه نتیجه ظاهرا یک اثر جدید و متفاوت است، ولی کلمات و افکار همان هستند.
سرقت از خود
استفاده از کارهای قبلی شخص در اثر جدید او (مانند مرور ادبیات یا مجموعه داده) بدون ارجاع دهی صحیح نیز نوعی دزدی ادبی به شمار می‌آید. یکی از دلایل آن این است که کسانی که بعداً به مقاله شما ارجاع می‌کنند ممکن است دچار مشکل شوند.
سرقت کلی یا سایه نویسی
وقتی یک شخص از کل مقاله یا نوشته فرد دیگری به نام خود استفاده می‌کند نیز دستبرد فکری به شمار می‌آید. مثلاً مواقعی که فرد دیگری برای شما کتاب یا خاطرات شما را می‌نویسد یا زمانی‌که فرد دیگری در ازای دریافت دستمزد، پایان‌نامه یا مقاله شما را نگارش می‌کند.
جلوگیری از پلیجریسم
با رعایت چند نکته ساده می‌توان از پلیجریسم جلوگیری کرد:
- وقتی یک عبارت، جمله یا پاراگرافی را به طور مستقیم در متن خود استفاده می‌کنید، آن را در علامت نقل قول قرار دهید.
- وقتی قصد دارید از فکر یا اطلاعات فرد دیگری استفاده کنید، آن را با کلمات خود بازنویسی (پارافریز) یا خلاصه‌نویسی کنید.
- همیشه در هنگام نقل قول، بازنویسی، یا خلاصه‌نویسی از روش صحیح رفرنس‌دهی استفاده کنید.
تشخیص پلاجریزم
خواننده می‌تواند با تغییر لحن و شیوه نگارش متن، سرقت ادبی را تشخیص دهد (البته اگر تسلط کافی به انگلیسی داشته باشد!). روش دیگری که بیشتر دانشگاه‌ها و ژورنال‌ها از آن استفاده می‌کنند، نرم‌افزارهای پلاجریسم مانند Turnitin است.
گاهی اوقات پلاجریسم ممکن است ناخواسته اتفاق بیفتد. ناخواسته بودن تأثیری بر پیامدها و نتایج سرقت ندارد. بنابراین توصیه می‌شود که منابع را به دقت مرور کرده و از شیوه صحیح ارجاع دهی استفاده کنید. همچنین قبل از انتشار یا ارسال مقاله خود، آن را با نرم‌افزار سرقت ادبی مورد بررسی قرار دهید.
برگرفته از scribbr.com